ભવિષ્ય અહીં આવી ગયું છે: મીડિયા અંગેની સાક્ષરતા મારફતે જનરેટિવ AIને સમજવું

જનરેટિવ AIને સમજવાના આ શરૂઆતી દિવસો છે અને જીવનનાં અલગ-અલગ પાસાઓ પર જનરેટિવ AIનો જે પ્રભાવ પડશે તેની આકારણી કરવામાં થોડો સમય લાગશે, પછી ભલે તે શિક્ષણ, આરોગ્ય-સંભાળ, બિઝનેસ, સંચાર પર હોય કે નાગરિક જીવન પર હોય. અમે જાણીએ છીએ કે કેટલાક પડકારો રહેલા છે કે જે જનરેટિવ AIના ઉપયોગથી ઉદ્ભવે છે. અહીં ધ્યાનમાં લેવા માટેના ત્રણ પડકાર આપ્યા છે:

1. અમે જાણીએ છીએ કે જનરેટિવ AI પૂર્વગ્રહ પ્રત્યે ગ્રહણક્ષમ હોઈ શકે છે કારણ કે તાલીમ માટે ઉપયોગમાં લેવાયેલા ડેટાસેટ ખરાબ ગુણવત્તાના, સ્ટીરિયોટીપિકલ અને/અથવા પૂર્વગ્રહયુક્ત હોઈ શકે છે. એ યાદ રાખો, જનરેટિવ AI માત્ર તેને જેના પર તાલીમ આપવામાં આવી હોય તે ચોક્કસ ડેટાસેટમાંથી મળતી શીખવાની પેટર્ન પરથી જ બનાવી શકે છે, તેથી બનાવવામાં આવેલી માહિતીની ગુણવત્તા ઇનપુટની ગુણવત્તા જેટલી જ સારી હોય છે.
2. કારણ કે જનરેટિવ AI ટૂલ ઇન્ટરનેટ પરથી માહિતી લેતાં હોઈ શકે છે, તરુણ/તરુણીઓએ તેમનાં સંસાધનોને ટાંકતી વખતે ધ્યાન રાખવાનું ચાલુ રાખવાની જરૂર છે. કેટલાંક જનરેટિવ AI ટૂલમાં ટાંચણો સામેલ હોય છે, પરંતુ બધામાં હોતાં નથી. અને, જનરેટિવ AI પ્રોગ્રામ જેનો સંદર્ભ આપતા હોય તેવાં કેટલાંક ટાંચણો હંમેશાં સચોટ હોતાં નથી. તમારા તરુણ/તરુણીને AI દ્વારા જનરેટ કરવામાં આવેલી માહિતી વિશે તથા તેમના કામમાં કન્ટેન્ટનો ઉપયોગ કરવાની પહેલાં તેમની પાસે પરવાનગી છે કે નહીં તેનું ધ્યાન રાખવામાં મદદ કરો.
3. હકીકતની તપાસ એ જનરેટિવ AIની પ્રક્રિયાનો ભાગ નથી. અલ્ગોરિધમ, ડેટા માટેની પૂર્વપેક્ષિત બાબત તરીકે વિશ્વસનીયતા અને સચોટતાને ધ્યાનમાં ન લે એવું બની શકે છે. તમે કલ્પના કરી શકો છો તેમ, આનો અર્થ એ થાય કે જનરેટ કરવામાં આવેલા કન્ટેન્ટનો ઉપયોગ કરવામાં આવે અથવા તેને શેર કરવામાં આવે તેની પહેલાં તેની વિશ્વસનીયતાને ધ્યાનમાં લેવાની જરૂર હોય છે. કેટલીક કંપનીઓ આ પડકારને ઝીલી લઈ રહી છે.

પાયાની તમામ ટેક્નોલોજીની જેમ – રેડિયો ટ્રાન્સમિટરથી લઈને ઇન્ટરનેટ ઓપરેટિંગ સિસ્ટમ સુધી – AI મોડલ માટેના મોટી સંખ્યામાં ઉપયોગો હશે, કેટલાક પૂર્વાનુમાન કરી શકાય તેવા હશે અને કેટલાક નહીં. અને દરેક ટેક્નોલોજીની જેમ, અમારે સલામતી, પ્રાઇવસી, પ્રમાણિતતા, કોપિરાઇટ અને નૈતિકતાની સમસ્યાઓને ધ્યાનમાં લેવાનું ચાલુ રાખવાની જરૂર પડશે કારણ કે તે જનરેટિવ AI સાથે સંબંધિત હોય છે.

આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સને સમજવા માટે મીડિયા સંબંધી સાક્ષરતાનાં કૌશલ્યોની જરૂર પડે છે. મીડિયા સંબંધી સાક્ષરતા એ સંચારનાં તમામ સ્વરૂપોનો ઉપયોગ કરીને ઍક્સેસ, વિશ્લેષણ, મૂલ્યાંકન કરવાની, બનાવવાની અને કાર્ય કરવાની ક્ષમતા છે. મીડિયા સંબંધી સાક્ષરતા લોકોને આલોચનાત્મક વિચારકો અને નિર્માતાઓ, પ્રભાવશાળી સંચારકર્તાઓ અને એક્ટિવ નાગરિકો બનવા માટે સશક્ત કરે છે. મીડિયા સંબંધી સાક્ષરતાની ચાવી તમે જે માહિતીને વપરાશમાં લઈ રહ્યા છો તથા બનાવી રહ્યા છો તેના વિશે પ્રશ્નો પૂછવાનું અને ઊંડાણપૂર્વક વિચારવાનું શીખવામાં છે. આ, જનરેટિવ AI જનરેટ કરે છે તે માહિતી સહિત તમામ માહિતી માટે મહત્ત્વપૂર્ણ છે.

અનેક લોકો પ્રશ્ન કરી રહ્યા છે, “જો A.I. દ્વારા ફોટા, વીડિયો અને ઓડિયોને ચાલાકીથી પરિવર્તિત કરી શકાય છે તો મને કેવી રીતે ખબર પડશે કે કોઈ પણ વસ્તુ વાસ્તવિક છે કે નહીં?” મીડિયા સંબંધી સાક્ષરતાનું શિક્ષણ આપણને “વાસ્તવિક કે નકલી,” “હકીકત કે કલ્પના” અથવા “સાચા અને ખોટા”ની પેલે પાર જોવા માટે અને આપણે જે જોઈ અને સાંભળી રહ્યા છીએ તેની વધુ સૂક્ષ્મ સમજ માટે ભારે જહેમત ઉઠાવવાની ફરજ પાડે છે.

તમે તમારી સોશિયલ મીડિયા ફીડમાં સ્ક્રોલ કરી રહ્યા હો કે પછી ઇન્ટરનેટ પર વીડિયો જોઈ રહ્યા હો, તમે પૂછી શકો તેવા પ્રશ્નો રહેલા છે કે જે વધુ ગહન વિશ્લેષણ તરફ દોરી જાય છે. ઉદાહરણ તરીકે:

• આ કોણે બનાવ્યું?
• આ શા માટે બનાવવામાં આવ્યું હતું?
• આ મારી પાસેથી શેના વિશે વિચારવાની ઇચ્છા રાખે છે?
• કઈ બાબતને તેમાંથી છોડી દેવાઈ છે કે જે જાણવા માટે મહત્ત્વની હોઈ શકે?
• આનાથી મને કેવી અનુભૂતિ થાય છે?
• આ કેટલું વિશ્વસનીય છે (અને તમે કેવી રીતે જાણો છો?)

યાદ રાખો: આપણે જેને વપરાશમાં લઈએ છીએ અને બનાવીએ છીએ તે કન્ટેન્ટ વિશે પ્રશ્નો પૂછવા તે સ્ટાન્ડર્ડ પ્રેક્ટિસ હોવી જોઈએ, પછી ભલેને કન્ટેન્ટ જનરેટિવ AI દ્વારા જનરેટ કરવામાં આવ્યું હોય કે નહીં. તમામ માહિતી વિશ્લેષણ અને મૂલ્યાંકનને આધીન હોવી જોઈએ.

તમારા તરુણ/તરુણી પહેલાંથી જ જનરેટિવ AI વિશે જાણતા હોઈ શકે છે, પરંતુ કદાચ એ સમજતા નહીં હોય કે કન્ટેન્ટ ક્યાંથી આવે છે અને તેને કોણે બનાવ્યું હોય છે. તમે જે શ્રેષ્ઠ બાબત કરી શકો તે છે તમારા તરુણ/તરુણીની સાથે તેના વિશે નિખાલસ મનથી વાત કરવાની અને તેમના અનુભવ વિશે જિજ્ઞાસુ બની રહેવાની. ઉદાહરણ તરીકે:

હું જનરેટિવ AI વિશે વાંચી રહી/રહ્યો છું. તમે કદાચ તેના વિશે મારા કરતાં વધારે જાણતા હશો. તે અંગેના તમારા વિચારો જાણવાનું મને બહુ ગમશે, કારણ કે હું તે શું છે તે બસ હમણાં જ સમજવા લાગી/લાગ્યો છું. શું તમે મને બતાવી શકો છો કે તે કેવી રીતે કામ કરે છે?

ચોક્કસ રૂપથી, જનરેટિવ AI તેમના શિક્ષણ પર કેવી રીતે પ્રભાવ પાડી રહ્યું હોઈ શકે છે તે જાણવું મહત્ત્વનું છે. તમે પૂછી શકો તેવા કેટલાક પ્રશ્નો:

• શું તમને સ્કૂલમાં જનરેટિવ AIનો ઉપયોગ કરવાની મંજૂરી છે?
• શું તમારી સ્કૂલમાં તેનો ઉપયોગ કેવી રીતે કરી શકાય તે વિશેના નિયમો છે?
• શું તે સ્કૂલવર્ક માટે તમને મદદરૂપ રહ્યું છે?

જો તમારા તરુણ/તરુણી તેમની સ્કૂલમાં જનરેટિવ AI વિશે રહેલા નિયમોને જાણતા ન હોય, તો તેમને પૂછો કે તમે તે જાણવા માટે તેમના શિક્ષકો અથવા આચાર્યશ્રીનો સંપર્ક કરી શકો છો કે કેમ. કેટલીક સ્કૂલ ક્રિએટિવ રીતે જનરેટિવ AIનો ઉપયોગ કરી રહી છે. અન્યો શૈક્ષણિક અખંડિતતા સંબંધી ચિંતાઓને લીધે તે વિશેના કડક નિયમો ધરાવે છે.

જ્યારે નવી ટેક્નોલોજી આવે, ત્યારે તમારા તરુણ/તરુણીની સાથે તેના ઉપયોગ અને પ્રભાવ પર જોડાઓ. પ્રશ્નો પૂછો. સાંભળો. તેમની પાસેથી અને તેમની સાથે શીખો. આ સંસાધનની સાથે મળીને સમીક્ષા કરો! નવી ટેક્નોલોજીથી એડ્જસ્ટ થતી વખતે યાદ રાખવાની મહત્ત્વની બાબત છે તમારો સમય લેવાની, ધીરજ રાખવાની અને જિજ્ઞાસુ થયેલા રહેવાની.